Rachunek zysków i strat w wersji porównawczej różni się od wersji kalkulacyjnej metodą wyznaczenia wyniku netto na sprzedaży. W wariancie kalkulacyjnym obserwowaliśmy jak powstaje wynik poprzez uwzględnianie kolejnych grup kosztów i przychodów, które podzielone były na miejsce ich powstawania (produkcja, sprzedaż, zarząd). W wariancie porównawczym natomiast, mamy do czynienia z podziałem kosztów ze względu na ich rodzaj.
Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi
W tej pozycji wyróżnia się cztery podstawowe grupy przychodów. W przeciwieństwie do wariantu kalkulacyjnego, występują tu też pozycje nie będące przychodem w bezpośrednim znaczeniu tego słowa. Wynikają one z faktu, że w wariancie porównawczym, przedstawione są koszty rodzajowe, które są kosztami danego okresu, a nie kosztami dotyczącymi sprzedaży dokonanej w danym roku. Aby pozostać w zgodzie z zasadą współmierności przychodów do kosztów trzeba więc wprowadzić do sprawozdania korekty, które „uwspółmiernią” przychody bądź koszty. Dokładniejsze omówienie tego problemu znajduje się przy konkretnych pozycjach sprawozdania.
Przychody netto ze sprzedaży produktów
Przychody netto ze sprzedaży produktów są najbardziej bezpośrednią pozycją w tej części sprawozdania. Są to po prostu przychody ze sprzedaży wytworzonych przez spółkę produktów, czyli z jej podstawowej działalności. Zalicza się tu wszystkie przychody ze sprzedaży do wszystkich kontrahentów w danym okresie.
Zmiana stanu produktów
Zmiana stanu produktów jest pozycją rozliczeniową i wynika z zasady rachunkowości mówiącej o współmierności kosztów do przychodów. Tu wyjaśnimy jej pochodzenie jedynie w skrócie, a metodami jej wyliczania zajmiemy się w dalszych częściach naszego kursu.
Aby zobrazować skąd pochodzi zmiana stanu produktów, należy najpierw zauważyć, że wykazane poniżej przychodów koszty rodzajowe obejmują wszystkie koszty poniesione przez przedsiębiorstwo w danym okresie. Koszty te zostały poniesione, aby wytworzyć produkcję, która następnie została lub zostanie sprzedana.
Z reguły jednak nie cała produkcja wyprodukowana w danym roku jest w tym samym roku sprzedana. Zdarza się tak, że przedsiębiorstwo sprzeda mniej niż w danym roku wyprodukuje (zwiększy w ten sposób zapasy), lub też więcej, ponieważ sprzeda zapasy zgromadzone w roku poprzednim.
W każdej z tych sytuacji, należy dokonać korekty przychodów ze sprzedaży, aby pozostać w zgodzie z zasadą współmierności kosztów do przychodów. Inaczej bowiem, na przykład gdyby przedsiębiorstwo sprzedało mniej niż wyprodukowało, jego wynik finansowy byłby niewspółmiernie niski do rzeczywistej sytuacji, gdyż zaliczone do niego byłyby też koszty produkcji, która zostanie sprzedana dopiero w przyszłych okresach i dopiero wtedy wygeneruje przychód.
W skrócie, zmianę stanu produktów wylicza się jako różnicę pomiędzy całkowitym kosztem poniesionym w danym okresie, a kosztem wytworzenia produktów, które zostały w danym okresie sprzedane.
Jeżeli więc spółka sprzeda mniej niż wyprodukuje (poniesie koszty większe niż tylko te, które dotyczą produktów sprzedanych), zmiana stanu produktów będzie dodatnia i w pewnym sensie zniweluje wpływ na ostateczny wynik finansowy faktu, iż w kosztach wg. rodzaju ujęte są wszystkie koszty za dany rok.
Odwrotna sytuacja będzie miała miejsce, gdy spółka sprzeda więcej produkcji niż wyprodukuje w danym roku (sprzeda zapasy z poprzedniego roku). W tej sytuacji, zauważamy, że koszty na wyprodukowanie danych dóbr zostały poniesione w poprzednim okresie i nie wystąpią one w kosztach rodzajowych obecnego okresu. Zmiana stanu produktów będzie w tym wypadku ujemna (koszty poniesione będą niższe od kosztów dotyczących wyrobów sprzedanych). Ujemna wartość zmiany stanu produktów zapobiegnie nienaturalnemu podniesieniu zysku w danym roku, które inaczej miałoby miejsce (rejestrowalibyśmy przychody w tym roku, podczas gdy koszty dotyczące sprzedaży nie byłyby ujmowane, gdyż zostały już zarejestrowane w roku poprzednim).
Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby wynika z występujących w przedsiębiorstwie tak zwanych obrotów wewnętrznych. Koszty związane z obrotami wewnętrznymi nie powodują żadnych rynkowych przychodów w stricte tego słowa znaczeniu. W pewnym sensie generują jednak „przychód” dla firmy, ponieważ w innym przypadku musiałaby ona zakupić dane produkty na rynku. Jej „przychodem” jest więc posiadanie wytworzonych produktów, które może wykorzystać w swojej działalności. Kosztem jest natomiast koszt ich wytworzenia.
Koszty te ujęte są już w kosztach działalności operacyjnej, jedyną korektą jest więc dodatkowe ujęcie „przychodów” związanych z poniesionymi kosztami, czyli wartości produkcji wytworzonej na własne potrzeby.
Obroty wewnętrzne obejmują w przedsiębiorstwie takie zdarzenia jak:
- przekazanie wyrobów gotowych własnej produkcji do własnych sklepów,
- dokonanie świadczeń na rzecz własnych inwestycji,
- odpisywanie na pozostałe koszty operacyjne rozliczeń międzyokresowych,
- występowanie niedoborów wyprodukowanych wyrobów,
- ponoszenie kosztów likwidacji środków trwałych,
- ponoszenie kosztów usuwania szkód losowych.
Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów są znów wartością bezpośrednio pokazującą ile przychodów wygenerowało przedsiębiorstwo ze sprzedaży towarów oraz materiałów, czyli dóbr, których nie wyprodukowało, ale które zakupiło a następnie odsprzedało.